Tempus te citius quam oratio deficiet.
Tijd zal u eerder ontbreken dan woorden. Zeg wat je wilt, maar die ouwe Cicero was een slim ventje. Ons brein is zodanig gestructureerd dat het tijd als een lineair gegeven beschouwt, maar een schrijver kan soms ontsnappen aan dit fenomeen.
Op dit moment zit ik gewrongen tussen twee tijdsmodules: aan de ene kant dicteert de lineaire tijd me dat ik, niet meer “piep” zijnde, een beetje moet opschieten als ik, alvorens te sneven, mijn oeuvre nog wil afmaken met de geplande vijf grote romans die nog ruimte in mijn voorkop hebben geëist; aan de andere kant ben ik duchtig bezig met een project waarin de tijd cirkelvormig is. Laten we ons even op het laatste concentreren: lineaire tijdsbeleving is er al meer dan genoeg.
Ik ben bezig met de omwerking tot e-book van een 21 jaar oude roman die destijds, in 1990, flink wat succes had en op kritische bijval kon rekenen. Omdat het verhaal tijdloos is, werd me voorgesteld om De Stenen Wachter om te zetten tot e-book. Ik kondigde onmiddellijk – bijna instinctief – aan dat ik niet wilde dat de romantekst van toen gescand werd voor deze nieuwe uitgave. Op die 21 jaar zou ik toch wel iets geleerd hebben, zeker? Ik ging de roman stilistisch herschrijven, neh. In mijn enthousiasme, wilde ik dat ontroerende en spannende verhaal over de getormenteerde volkszanger Alejandro Juron in een fictief Latijns-Amerikaans land dat Parián heet en duidelijk geënt is op het Chili van de jaren ’70 onder de militaire dictatuur van generaal Pinochet door een nieuwe stijl naar grotere hoogtes tillen. Maar nu ik bij het herwerken aan pagina 117 van de 355 ben gekomen, vind ik de klus vooral vermoeiend.
Er zijn echter ook voordelen aan dit bar labeur: het heeft me in een tijdcirkel doen terechtkomen. Bij het herwerken van het boek, dat ik in vele jaren niet meer had opengeslagen, val ik van de ene verbazing in de andere en vraag ik me soms af: wie was die schrijver die toen 37 was? Zitten zijn hoop en zijn verlangens, zijn angsten en zijn tekortkomingen in de personages van deze roman die de mechanismen van een dictatuur en het verzet ertegen blootlegt? Ik krijg geen helder beeld van wie ik was in 1990 toen de roman verscheen en toch voel ik in de tekst af en toe een echo van de problemen waarmee ik toen worstelde. Deze tijdcapsule van woorden is een wonderlijk ding: soms heb ik de indruk dat ik het boek van een totaal vreemde zit te herschrijven,soms overvalt me bewondering voor de manier waarop het verhaal is opgebouwd ( toen durfde ik nog), af en toe voel ik vaderlijke ontroering bij een passage die ik nu nog altijd mooi vind en bijwijlen ook voel ik irritatie door te wijdlopige scènes die mij schrapwerk bezorgen.
Het is een voorrecht om in zo’n tijdcapsule te mogen vertoeven. Zelfs al is het maar voor ‘een paar man en een paardenkop’ want mensen die het kunnen weten zeggen dat de verkoop van e-books in de Lage Landen voorlopig nog magertjes is.
Ik heb echter geleerd dat de tijd cirkels kan maken en dat de toekomst nu begint.
Maar ik wilde wel dat ik vroeger niet zulke dikke boeken schreef.
De hedendaagse schrijver heeft door de revolutie die het uitgeversbedrijf op dit moment meemaakt, met onder andere de komst van e-books en bookapps, veel meer mogelijkheden dan vroeger om zijn werk te verspreiden en te promoten. De social media vormen een bron van informatie en verspreiding die met de dag belangrijker wordt. Door al die innovaties is de wereld meer dan ooit een dorp geworden. Via Facebook en Twitter onderhouden we contacten met “vrienden” in het buitenland en spelen we informatie door om er op onze beurt te krijgen. Op het internet doen verhalen de ronde over onverwachte successen: mensen die via YouTube hun activiteit verspreiden en plotseling miljoenen kijkers krijgen, schrijvers van e-books die hun werk vele tienduizenden malen gedownload zien.
Uiteraard is er een keerzijde. Omdat het zo makkelijk is geworden om je werk als e-book op een internationaal platform zoals Amazon.com en IBookstore te presenteren, bestaat het gevaar dat de kwaliteit van het “gepubliceerde” werk daalt. Wie is er als eindredacteur opgetreden? Wie heeft vastgesteld dat het betreffende boek waardevol is? We hebben er het raden naar, behalve als het gaat om boeken die eerder in print verschenen zijn. Maar was de vroegere almacht van de uitgever zoveel beter? Legio zijn de verhalen over geweigerde romans die later bestsellers werden.
Natuurlijk is en blijft een goede uitgever de beste weg voor een auteur. Dat belet echter niet dat de schrijver steeds meer de lokroep van de wijde wereld voelt. Ook ik ontsnap daar niet aan. De Wraak van Baudelaire en Terug naar Hiroshima, twee van mijn recent verschenen romans, worden in de pers regelmatig “internationaal” genoemd. Daardoor ben ik gaan nadenken. Eerst heb ik internationaal contacten gelegd met fragmentvertalingen van beide boeken. Er wordt positief op deze fragmentvertalingen gereageerd, maar de romans volledig vertaald krijgen, blijft een moeilijke – en erg dure - opdracht en is essentieel voor een contract met een buitenlandse uitgever. Na het lezen van een fragment kan hij interesse tonen, maar wil hij uiteraard eerst het volledige boek in zijn taal lezen alvorens tot uitgave te beslissen. In Brian Doyle voor het Engels, Marie Hooghe en Daniel Cunin voor het Frans, en Heidi Bern voor het Noors, heb ik professionele vertalers gevonden die affiniteit hebben met mijn werk. Ze leveren kwaliteit en werken nauwgezet aan de vertalingen. Het spreekt voor zich dat kwaliteit goed moet worden betaald. Een schrijver die in de Lage Landen van de pen leeft, heeft meestal die mogelijkheden niet. Misschien kan crowd funding de oplossing bieden: mensen met een hart voor cultuur kopen een vertaalparticipatie – of meerdere – tegen een bescheiden prijs en hebben het vooruitzicht op een gedeeltelijke en zelfs volledige terugbetaling en eventueel een cultureel getinte bonus. Ik geef even een “uit het leven gegrepen” voorbeeld: voor de Engelse vertaling van Terug naar Hiroshima heb ik ongeveer 11.000 euro nodig. Dat lijkt veel, maar het is een dik boek en het kost maanden werk om het secuur en stijlvol te vertalen. Zou het zo moeilijk zijn om 1.100 cultuurliefhebbers te vinden die een vertaalparticipatie van tien euro kopen met de wetenschap dat ze na uitgave van de Engelse versie allereerst zullen worden terugbetaald van zodra de mogelijkheid daartoe bestaat? We zullen zien. Bedrijven, instanties en andere grote sponsors zullen zich hopelijk niet beperken tot één participatie, wat het benodigde aantal kleiner zou maken. Hoewel crowd funding in andere cultuurtakken al redelijk bekend is, meen ik te weten dat de mogelijkheid om op deze site vertaalparticipaties te kopen de eerste in Vlaanderen in zijn soort is.
Ik heb gêne moeten overwinnen om ermee te starten: voor iemand van mijn (met schaamte behepte) generatie lijkt het een beetje op “schooien”, maar ik ben een flink aantal jongere mensen zeer dankbaar voor hun praktische adviezen, technische hulp, aanmoediging en enthousiasme. Ze hebben een andere visie op crowd funding en vinden het hip en cool.
Welaan dan, help deze grijsaard om hip en cool te worden en koop een participatie van deze schooier!
Kijk op de sponsorpagina voor meer details.
Er is ook een lijst van participanten/sponsors beschikbaar.